XX. mendeko Euskararen Corpus estatistikoa

Testuingurua

Ameriketako euskararen lekukoak

KOLDO ZUAZO

(EHU, Gasteiz)

1. Hizkuntzaren inguruko gorabehera guztiez, hala hizkuntza barrukoez nola hizkuntzaz kanpokoez, arduratu eta aritu izan da Koldo Mitxelenaren lan ugarietan nabari den ezaugarrietariko bat.

Euskarari dagokionez batipat, gutxi dirateke berak, sakonago edo arinago bada ere, jorratu izan ez dituen alorrak eta, hauen artean, bada XX. mende honetan zehar plazaratu zaigun berri bat: Ameriketako euskararena.

Itsasoz handiko euskaldun multzo haziak zer-nolako euskara erabiltzen ote duenaren galdera eta, noski, galdera horri emandako erantzunak bihurtu izan dira eztabaidagai.

Galdera hau une honetan azaldu izanak badu, bestalde, arrazoi jakin bat: XX. mendean plazaratuko da, ordura arteko guztian baino biziago, euskararen batasun beharra.

Helburu hori erdiesteko bideak eta saihesbideak eurrez agertuko dira, horietako bat Ameriketan sortu (omen) den hizkuntz-eredua dugularik.

Mitxelenak iruzkin llabur bat utzi zigun auzi honetaz.

Bertan, eta hizkuntz-eredu hori dela eta froga eta zehaztasun gehiegirik ere eskaini izan ez denez, ez zuen bide horren aldeko atxikimendu sutsuegirik erakutsiko eta bai, aitzitik, Ameriketako euskara bakarraren ordez, han ere, Euskal Herrian bertan bezalaxe, mintzamolde ezberdinak ba ote zeudenaren susmorik:

Según diferentes testimonios, es fuera del país donde han tendido a formarse variedades comunes de existencia más o menos larga o efímera. Es natural, en efecto, que en países americanos por ejemplo donde la colonia vasca, formada por individuos procedentes de distintas zonas dialectales, conservó o conserva la lengua durante varias generaciones, ésta evolucione hacia un sincretismo en el que se fundan elementos de oriundez diversa. La koiné tenía un aire marcadamente occidental, entre vizcaíno y guipuzcoano, en el Perú en la medida en que podemos fiarnos del testimonio de unos versos, de valor poético nulo, publicados en Lima, en 1761. En tiempos recientes, en la Argentina por ejemplo, la lengua común adoptaba más bien, según ciertas informaciones, una forma oriental. Sobre toto esto, sin embargo, poseemos más indicaciones vagas que descripciones precisas (Mitxelena, 1964, 19 [SHL V 3 -4])

2. Ameriketan hitz egiten den euskararen berri jakin nahian egin ditugun ahaleginen ondorioz, 1900. urtean bildutako Congreso Internacional de Estudios Vascos delakoan Aranzadik Hego Ameriketatik jasotako txosten batez egin zuen laburpena da eskuratzerik izan dugun albiste-iturririk zaharrena.

Lurralde haietako hizkuntzaren bilakaeraz diharduelarik, euskara bertan behera uztekoa zela hirietan nabari zen joera esango zaigu, nekazal eta abeltzain guneetan hobetoxeago eusten zitzaion bitartean.

Azken hauetan zerabilten euskaraz, berriz, argibide apur hauek eskainiko zaizkigu: